Sả là loại thảo mộc có mùi thơm , thân rễ d ùng làm gia vị ăn sống, ướp với thịt lợn thịt chó., muối dưa ăn. Sả cũng được dùng đề chiết lấy thành phần tinh dầu chủ yếu là citral và geraniol,
Y học cổ truyềnNgoài công dụng làm gia vị thì củ sả, lá sả và tinh dầu sả đều được sử dụng làm thuốc từ lâu đời trong dân gian. với hai tác dụng phòng bệnh và chữa bệnh.
Về phòng bệnh dân miền sơn cước thường lấy nõn sả muối dưa ăn để phòng ngừa sơn lam chướng khí, sốt rét ngã nước. Phụ nữ lại lấy lá sả nấu nước gội đầu làm thơm, sạch gàu, trơn tóc, tránh những bệnh về tóc và da đầu. Sả được trồng quanh nhà ngoài vườn, xung quanh nhà vệ sinh để xua đuổi ruồi, muỗi, bọ chét vừa làm sạch môi trường vừa có tác dụng phòng bệnh. Ngoài ra, tinh dầu sả còn khử mùi hôi trong công tác vệ sinh.
Về chữa bệnh, trong y học cổ truyền và kinh nghiệm dân gian, sả được dùng với tên thuốc là
hương mao hay
hương thảo. Dược liệu có vị the, cay, mùi thơm, tính ấm, có tác dụng làm ra mồ hôi, sát khuẩn, chống viêm, hạ khí, thông tiểu, tiêu đờm.
Lá sả thường dùng phối hợp với các vị thuốc khác trong những trường hợp sau:
Chữa bụng trướng, chân tay gầy gò: Lá sả 12g; vỏ bưởi, hồi hương, trạch tả, mộc thông, cỏ bấc, mỗi vị 10g; quế 5g; bồ hóng, diêm tiêu, mỗi vị 2g; xạ hương 0,05g. Tất cả sắc cách thủy với 200ml nước trong 15-30 phút, rồi uống làm hai lần trong ngày. Kiêng ăn cơm nếp và muối mặn. Nên ăn vài khẩu mía trước khi uống thuốc để tránh khé cổ.
Xông giải cảm: Lá sả, lá bưởi, lá chanh, cúc tần, hương nhu hoặc lá bạch đàn (có thể thêm tía tô, bạc hà, kinh giới), mỗi thứ 50g, cho vào nồi, đậy kín, đun sôi trong 5-10 phút. Lấy ra, mở vung, trùm chăn xông hơi cho ra mồ hôi, lau khô, rồi uống một bát nước thuốc, đắp chăn, nằm nghỉ.
Chữa phù nề chân, tiểu ít, thấp thũng: Lá sả 100g, rễ cỏ xước, rễ cỏ tranh hoặc bông mã đề, mỗi thứ 50g. Tất cả rửa sạch, thái nhỏ, phơi khô, sắc với 400ml nước còn 100ml, uống làm hai lần trong ngày. Dùng 3-4 ngày.
Rễ sả Chữa chàm mặt ở trẻ em. lấy rễ tươi giã nát, xát vào vết chàm
Chữa tiêu chảy: Rễ sả 10g; củ gấu, vỏ rụt, mỗi vị 8g; vỏ quýt, hậu phác, mỗi vị 6g; sắc uống. Hoặc rễ sả 10g, búp ổi 8g, củ riềng già 8g, thái nhỏ, sao qua, sắc đặc uống.
Chữa đau dạ dày - tá tràng: Rễ sả sao 10g; cám gạo rang cháy 10g; hương phụ sao 8g; hậu phác tẩm nước gừng, sao 6g; thạch xương bồ, củ riềng nướng, mỗi vị 4g; dạ dày lợn sấy khô giòn 1 cái. Tất cả tán nhỏ, rây bột mịn, ngày uống 12g với nước ấm.
Chữa ho: Rễ sả, trần bì, sinh khương, tô tử, mỗi vị 250g (4 vị này giã nát, ngâm rượu 40o vừa đủ để được 200ml); bách bộ bỏ lõi, thái nhỏ, sao khô 500g; mạch môn bỏ lõi 300g; tang bạch bì tẩm mật, sao vàng 200g (3 vị này sắc và cô đặc lại thành 300ml cao lỏng). Trộn lẫn cao lỏng và rượu thuốc. Ngày uống 2-3 lần, mỗi lần 10ml.
Chữa loét lợi, hôi nách. rễ sả thái nhỏ, phơi khô, tán bột trộn với phèn phi rồi bôi
Tinh dầu sả : Chiết được từ lá và rễ sả được dùng uống, mỗi lần 3-6 giọt pha trong sữa và nước thành nhũ tương, có tác dụng thông trung tiện, chống nôn, giảm đau, chữa đầy bụng, đau bụng, nôn mửa, tiêu chảy. Ở một số nước châu Âu, nước sả có đường là một loại đồ uống giải khát, thanh nhiệt được nhiều người ưa thích.
Dùng ngoài, tinh dầu sả phối hợp với nhiều loại tinh dầu khác để xoa bóp làm giảm đau xương, đau mình, nhức mỏi. Bôi trên da hoặc phun trong nhà, dầu sả là thuốc diệt muỗi, bọ chét.
Y học tây phương Một nhóm nghiên cứu do giáo sư Yakov Weinstein và bác sĩ Rivka Ofir thuộc Đại học Ben Gurion (Negev- Israel ) hướng dẫn đã khám phá ra là hương liệu mùi chanh có trong các thảo mộc như cây sả có khả năng tiêu diệt các tế bào ung thư mà không làm tổn thương tới các tế bào lành mạnh
Cây sả (
cymbopogon citratus) cũng như nhiều thảo mộc khác như melissa (
Melissa officinalis)và verbena (
Verbena officinalis) có hương vị mùi chanh nhờ vào thành phẩn chủ yếu là chất
citral. Theo bác sĩ Ofir thì chất citral này có khả năng đẩy được các tế bào ung thư vào chỗ “ tự huỷ diệt” nhờ vào một cơ chế gọi là apoptosis (một cơ chế đã được chương trình hoá sẵn theo đó các tế bào sẽ tự động tìm cái chết). Chỉ cẩn uống 1 gram sả là có đủ lượng citral để thúc đẩy các tế bào ung thư tự hủy diệt trong ống nghiệm
Các nhà nghiên cứu đã kiểm chứng tác dụng của citral lên tế bào ung thư bẳng cách cho thêm chất này vào các tế bào ung thư và tế bào lành mạnh cấy trong một đĩa thử nghiệm.Lượng citral sử dụng tương đương với lượng citral có
trong một ly bình thường trong đó 1 gram sả đươc chế trong nước sôi. Kết quả cho thấy là citral đã làm chết các tế bào ung thư nhưng không làm hại tới các tế bào lành mạnh
Sự việc gì đã xẩy ra? Hiện chưa ai biết chằc, nhưng nhóm nghiên cứu đã đưa ra một giả thuyết. Mỗi tế bào trong cơ thể chúng ta đểu có “viết” sẵn một chương trình theo di truyền có thễ gây cái chết cho tế bào. Khi có điểu gì trục trăc xẩy ra, các tê bào sẽ phân chia một cách hỗn loạn và trở thành những tế bào ung thư. Trong các tế bào bình thường, mỗi khi tế bào phát hiện ra là hệ kiểm soát không hoat động đúng đắn --chẳng hạn như như tế bào nhận diện ra vật liệu di truyển sai lệch xuất hiện sau tiến trình phân bào--thì lập tức tế bào sẽ tự hủy diệt.
Kết quả nghiên cứu này đã đưa đến kết luân là các thảo mộc có chứa citral có tác dụng phòng chống đối với một số loại tế bào ung thư.